Λίγα μόλις χιλιόμετρα έξω από την πόλη της Σπάρτης [13 όλα κι όλα] κι όμως η Χρύσαφα [«τα Χρύσαφα» για τους πολλούς] είναι terra incognita για τους επισκέπτες της Λακωνίας. Οι ελάχιστες φορές που έχω βρεθεί στο χωριό [άλλοτε περαστικός και μια χρονιά στην «Γιορτή της πιταρούδας»] στάθηκαν αρκετές για να νιώσω ότι αυτό το χωριό ….«κάτι έχει». Ήταν, ωστόσο, μια απογευματινή βόλτα εκεί στα τέλη του φετινού Αυγούστου η οποία είχε ως αποκορύφωμα την επίσκεψη στον Ιερό Ναό της Παναγίας της Χρυσαφίτισσας που με έκανε να συνειδητοποιήσω ότι η Χρύσαφα κουβαλάει κυριολεκτικά «χρυσή βυζαντινή κληρονομιά»……

Λίγες ημέρες μετά, μια Ελληνίδα της Σουηδίας με την οποία έχω ηλεκτρονική επικοινωνία, αγιογράφος η ίδια αλλά και δασκάλα αγιογραφίας, η Efti [Ευτυχία] Παπαδοπούλου Georlin, μου έγραψε πως και φέτος θα ξεκινούσε από την Σουηδία επικεφαλής μιας μεγάλης ομάδας αγιογράφων για να βρεθεί στην Καλαμάτα και με την μεσσηνιακή πρωτεύουσα ως ορμητήριο σκόπευαν και φέτος να «περάσουν» στην Λακωνία. Ζητούμενο το να επισκεφθούν σημαντικά βυζαντινά μνημεία και να μελετήσουν, όσο γίνεται, ιστορικές αγιογραφίες.

«Ευτυχία μου εννοείται πως το πρόγραμμα σας θα περιλάβει Μυστρά και Μονεμβασιά …..όμως αξίζει μια ημέρα να την αφιερώσετε για να ανακαλύψετε ένα υπέροχο κομμάτι της Λακωνίας με βυζαντινά μνημεία που θα σας αφήσουν με το στόμα ανοιχτό».

«Και που είναι αυτό Πάνο;»

«Χρύσαφα. Συγκράτησε αυτό το όνομα….»

Κάπως έτσι, απλά αλλά και με αίσθημα εμπιστοσύνης από πλευράς της Efti / Ευτυχίας άνοιξε ο δρόμος για τα / τη Χρύσαφα και τους Σουηδούς Αγιογράφους. Επί κεφαλής του γκρουπ τέθηκε ο ξεναγός τους, ο Ιωάννης Κιουρτσόγλου και σε συνεννόηση με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λακωνίας οι κεντρικοί Ιεροί Ναοί των Χρυσάφων βρέθηκαν την 1^η Οκτωβρίου 2021 να ανοίγουν για πρώτη φορά σε μια οργανωμένη ξενάγηση.

Οι συνθήκες δεν μου επέτρεψαν να αποδεχτώ την ζεστή πρόταση της Ευτυχίας να τους ακολουθήσω, είχα ωστόσο όλη την ημέρα το μυαλό μου στη Χρύσαφα με την αναρώτηση πως θα εξελίσσονταν τα πράγματα εκεί…..Βλέπεις και ο καιρός έκανε τερτίπια εκείνη την ημέρα.

Έπρεπε να έρθει η επομένη για να μιλήσω με την Ευτυχία και να αφήσει στο τηλέφωνο να βγει ένα κύμα ενθουσιασμού για το οποίο…. ομολογώ ότι δεν ήμουν προετοιμασμένος. Την παρακάλεσα, λοιπόν, γυρίζοντας στην Σουηδία να αποτυπώσει σε ένα κείμενο της εντυπώσεις αυτής της ημέρας και αυτής της επίσκεψης για πολλούς λόγους. Πιστεύω ότι και όλους εμάς θα βοηθήσει να «ανακαλύψουμε» τη Χρύσαφα όμως, είναι ακόμα πιο σημαντικό για τους ίδιους τους Χρυσαφίτες να ακούσουν τις εντυπώσεις που άφησε ο τόπος τους αλλά και η φιλοξενία που επιφύλαξαν σε αυτούς τους ανθρώπους.

Ο λόγος λοιπόν στην Efti / Ευτυχία [παραθέτω το κείμενο αυτούσιο – όπως θα διαπιστώσετε, για άνθρωπο που μεγάλωσε από πολύ μικρός στην Σουηδία τα ελληνικά της είναι εξαιρετικά].

 Ένα απόγευμα που θα μου μείνει αξέχαστο

Ήταν Παρασκευή πρώτη του Οκτώβρη. Πάνω στον κόμβο πριν στρίψουμε για Σπάρτη βλέπουμε έναν ιερέα πάνω στον δρόμο, αυτός ήταν, ο πάτερ Νικόλας από τα Χρύσαφα. Μας περίμενε για να μας δείξει τους ναούς και εμείς τα 13 άτομα στα δυο αυτοκίνητα ήμασταν υπερενθουσιασμένοι για την συνάντηση αυτήν. Εγώ είμαι αγιογράφος, με λένε Ευτυχία Παπαδόπουλου και ζω στην Σουηδία από τα δυο μου χρόνια. Κάθε χρόνο έρχομαι στην Ελλάδα μαζί με μαθητές μου από την Σουηδία για να κάνουμε αγιογραφία στην πανέμορφη χώρα μου. Για μένα δεν υπάρχει πιο κατάλληλο μέρος για αυτήν την δραστηριότητα. Φέτος ήρθαμε στην Καλαμάτα. Η έδρα μας ήταν εκεί και οι εκδρομές γινότανε στις γύρω περιοχές. Ο Πάνος Παπαδολιάς μου πρότεινε να κάνουμε μια επίσκεψη στο χωριό Χρύσαφα, λίγο έξω από την Σπάρτη, με αξιόλογες βυζαντινές εκκλησίες. Μας βοήθησε να έρθουμε σε επαφή με τον πάτερ Νικόλαο, τον οποίο πράγματι συναντήσαμε και ανεβήκαμε μαζί στο χωριό. Η θέα από εκεί πάνω ήταν πανέμορφη και όταν φτάσαμε στον πρώτο ναό, εκείνον της Παναγίας Χρυσαφίτισσας, μας περίμενε και η κόρη του πάτερ, η Σταυρούλα, μαζί άλλους ντόπιους – την κυρία Πολυτίμη και την σχεδιάστρια Ιωάννα με το σύζυγό της. Μπήκαμε στον ναό και μείναμε άφωνοι: οι τοίχοι του ναού ήταν αγιογραφημένοι, κατάγραφοι με υπέροχες εικόνες σχεδόν χωρίς κανένα άδειο σημείο. Οι εικόνες ήταν ζωγραφισμένες σε σειρές, σε μία διαδοχή, κάτι που μου φάνηκε πολύ σπάνιο, ενώ επίσης ήτανε πολύ ποιοτική και καθαρή δουλειά, με πολύ εντυπωσιακά και ασυνήθιστα θέματα. Δεν θέλαμε να βγούμε ποτέ από τον ναό, ήμασταν όλοι κατενθουσιασμένοι. Ο ξεναγός μας, ο Ιωάννης μας έδειχνε και μας εξηγούσε όσα ήξερε γι αυτό το άγνωστο στο ευρύ κοινό, μνημείο. Ταυτόχρονα στην ερμηνευτική συνέδραμε και ο πάτερ Νικόλαος. Όταν τελικά βγήκαμε από τον ναό για να πούμε τις εντυπώσεις μας, η γλυκιά κυρία Πολυτίμη μας κέρασε κουραμπιέδες που έφτιαξε η ίδια και αφού πρόκειται για το αγαπημένο μου γλυκό, δεν θα μπορούσε να είχε καλύτερο τέλος αυτή η επίσκεψη για μένα. Μόνο που δεν ήταν αυτό το τέλος. Ο πάτερ Νικόλαος, μας δώρισε και από ένα βιβλίο για τους ναούς στη Χρύσαφα, πολύτιμο για εμάς που ενδιαφερόμαστε για την αγιογραφία και τις βυζαντινές εκκλησίες. Στο δώρο αυτό, βιβλίο με κείμενα και στα αγγλικά, όλοι μας χειροκροτήσαμε. Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, στον ενθουσιασμό μας για το ναό, τον υπέροχο τόπο, τους νόστιμες κουραμπιέδες και το ενδιαφέρον από τον κόσμο που μας περιέβαλε με θέρμη, ήρθε να προστεθεί η έκπληξή μας όταν ο πάτερ Νικόλαος μας χάρισε σε όλους από ένα μπουκάλι τοπικό κρασί. Δεν πρόκειται να το ξεχάσουμε ποτέ αυτήν την φιλοξενία, αυτήν την αγάπη και την ζεστασιά που νιώσαμε στα Χρύσαφα και δεν υπάρχουν λόγια να την περιγράψουν. Θα μας μείνει για πάντα σαν μια πολύ όμορφη ανάμνηση. Συμβολίζει το καλύτερο που μπορούμε να είμαστε οι άνθρωποι μεταξύ μας. Επισκεφτήκαμε ακόμη δύο ναούς μέσα στο χωριό – τον Άγιο Δημήτριο και την Κοίμηση της Θεοτόκου με το ενδιαφέρον μας και τον θαυμασμό μας για τα έργα των εικόνων να μην έχουν όρια. Θέλαμε να μάθουμε τα πάντα για αυτές, τους συμβολισμούς και το νόημά τους. Οι ερωτήσεις μας πολλές και κάποιες έμειναν αναπάντητες. Ρώτησα τον πάτερ Νικόλαο , γιατί δεν υπάρχει κάποιο βιβλίο, κάποιος κατάλογος για τις ενδιαφέρουσες αγιογραφίες του ναού. Είναι σίγουρα πολλοί οι άνθρωποι σαν εμάς που θα ήθελαν να διαβάσουν και να να μάθουν για τους ναούς, τους αγιογράφους, αλλά και για την ελληνική παράδοση, την ορθοδοξία, την τέχνη, την αρχιτεκτονική κτλ. Ήρθαμε στα Χρύσαφα δίχως να ξέρουμε τι να περιμένουμε και φύγαμε από εκεί με μια καρδιά ζεσταμένη με ελπίδα για την ανθρωπότητα, και με ένα μεγάλο χαμόγελο στα χείλια μας. Ευτυχία Παπαδόπουλου

Μετά από ένα τόσο «καρδιακό» κείμενο τι να πεις και τι να συμπληρώσεις. Απλά να ευχαριστήσουμε ξεχωριστά την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λακωνίας για την όλη τους βοήθεια και τον ξεναγό Ιωάννη Κιουρτσόγλου για την πολύ σημαντική συμβολή του. Πιστεύω [και ελπίζω] ότι και ο Ιωάννης θα επανέλθει με τις …..δικές του εντυπώσεις από τη Χρύσαφα μέσα από το Λακωνιστάς [www.lakonistas.gr]. Για τους κατοίκους δεν θα κάνω εδώ μια ξεχωριστή μνεία. Το κείμενο της Ευτυχίας τα λέει όλα.

Κείμενο: Πάνος Α. Παπαδολιάς + Efti Παπαδοπούλου Georlin

Φωτογραφίες: Efti Παπαδοπούλου Georlin